مغز استخوان و سلول مادر چيست ؟

مغز استخوان ماده اي نرم و اسفنجي شکل است که داخل استخوانها يافت می شود . اين ماده حاوی سلولهای نابالغی است که سلولهای مادر( Stem cell ) ناميده می شود و وظيقه آنها توليد سلولهای خونی است . 3نوع سلول خونی وجود دارد :

* سلولهای سفيد خون ( گلبولهای سفيد )

* سلولهای قرمز خون ( گلبولهای قرمز خون ) که اکسيژن را به بافتها حمل کرده و فراورده های زائد را از اندامها و بافتها جمع آوری می کنند .

و پلاکتها که خون را منعقد می سازند .

اکثر سلولهای مادر در مغز استخوان يافت می شوند اما برخی از آنها بنام سلولهای مادر خون محيطی ( peripheral blood stem cell =PBSC_S  ) در جريان خون وجود دارند . همچنين خون طناب نافی نيز حاوی سلولهای مادر می باشد . با تقسيم سلولی آنها  ، تعداد بيشتری سلول توليد می شود و همچنین اين سلولها بعد از بالغ شدن به سلولهای سفيد خون ، سلولهای قرمز خون و پلاکتها تبديل می شوند  .

منظور از پيوند مغز استخوان و پيوند سلولهای مادر خون محيطی چيست ؟

هدف از پيوند مغز استخوان ( Bone marrow transplantation )  و پيوند سلولهای مادر خون محيطی

 ( PBSCT =Peripheral blood stem  cell transplantation ) ، ذخيره سازی مجدد سلولهای مادری است که با مقادير بالای داروهای شيمی درمانی و يا پرتو درمانی از بين رفته اند . 3 نوع پيوند وجود دارد :

* د ر پيوند autologous : بيماران سلولهای مادر خود را دريافت می کنند .

* در پيوند Syngeneic : بيماران سلولهای مادر را از عضو ديگر دو قلوی مشابه خود دريافت می کنند .

* در پيوند allogeneic : بيماران سلولهای مادر را از فردی غير از خود يا دو قلوی مشابه خود دريافت می کنند . اين فرد می تواند از بستگان بيمار باشد مثل برادر ، خواهر ، و يا هر يک از والدين و يا فردیکه هيچگونه نسبتی با بيمار ندارد .

چگونه مغز استخوان براي عمل پيوند تهيه ميشود؟ 

در انجام عمل پيوند كه معمولا از خواهر يا برادر سالم فرد بيمار گرفته ميشود ابتدا فرد دهنده را بيهوش كرده تا دردي در هنگام برداشتن مغز استخوان حس نكند و

معمولا چندين برش کوچک ( که نيازی به بخيه ندارند ) روی  پوست استخوان لگن و در موارد نادر جناغ ايجاد می کنند . سپس يک سوزن بزرگ را از طريق برشها وارد مغز استخوان کرده و بوسيله آن مغز استخوان را بيرون می کشند اين عمليات حدودا يک ساعت بطول می انجامد .

در مرحله بعدی خون و قطعات استخوانی از مغز استخوان ، جدا می شود . محصول نهايی را همراه با يک ماده نگهدارنده درمحلول نيتروژن مايع قرار می دهند تا منجمد شده و سلولهای مادر زنده بمانند تا هر زمان که نياز بود از آنها استفاده شود .

اين فناوری Cryopreservation ناميده می شود که بوسيله آن می توان سلولهای مادر را تا سالها نگهداری کرد .

آيا با برداشتن مغز استخوان خطری متوجه فرد دهنده خواهد بود ؟

 بدين ترتيب بيمار مغز استخوان خواهر يا برادر خود را همانند تزريق خون از راه رگ دريافت ميكند. سلولهاي بنيادي مغز استخوان دريافت شده مهاجر ميباشند و در خون حركت نموده و توسط مكانهاي خاصي از استخوانهاي اسفنجي بدن جذب ميشوند. و وارد مغز استخوان بدن بيمار ميشوند.

بعد از اينکه مغز استخوان يا سلول مادر پيوند زده شد چه اتفاقی می افتد ؟

بعد از ورود به جريان خون ، سلولهای پيوند زده شده به مغز استخوان می روند يعنی جائيکه به توليد سلولهای سفيد خون ، سلولهای قرمز خون و پلاکتهای جديد می پردازند . اين مرحله engraftment ناميده می شود . engraftment  در طی 2 تا 4 هفته بوقوع می پيوندد و بوسيله شمارشهای خونی مکرر ، پايش ( monitor ) می شود . بهبودی و رهايی کامل از واکنشهای ايمنی مدت زمان بيشتری طول می کشد اين زمان برای پيوند اتولوگ چندين ماه و برای پيوند آلوژنيک و سينژنئيک 1 تا 2 سال بطول می انجامد .

پزشکان مرتبا نتايج حاصل از آزمايشهای خونی را ارزيابی می کنند تا پی ببرند سلولهای خونی جدید در حال توليد هستند و نيز سرطان باز نگشته است .

همچنين نمونه برداری ( Aspiration ) از مغز استخوان ( برداشت مقدار کمی مغز استخوان بايک سوزن جهت معاينه زير ميکروسکوپ ) به پزشکان کمک می کند تابفهمند آيا مغز استخوان جديد خوب کار می کند .

 عوارض جانبی پيوند مغز استخوان چيست ؟

مهمترين عارضه در هردو نوع افزايش استعداد ابتلاء به عفونت و خونريزی می باشد که نتيجه درمان با دوزهای بالای درمانهای ضد سرطان است . بیمارانیکه تحت درمان با BMT قرار می گيرند ممکن است عوارض زود رسی نظير تهوع ، استفراغ ، خستگی ، کاهش اشتها ، زخمهای دهانی ، ريزش مو و واکنشهای پوستی را تجربه کنند . علاوه بر اين بيماران دريافت کننده مغز استخوان ممکن است بهنگام پيوند ، احساس تهوع و استفراغ نموده و در طی 24 ساعت پس از پيوند دچار تب و لرز نشوند .

علائم  ديررس و بالقوه عبارتند از عقيمی ، آب مرواريد ، سرطانهای ثانويه ( جديد ) و عوارضی در کبد ، کليه ها ، ريه ها و يا قلب .

در پيوند مغز استخوان آلوژنيک ، يک عارضه شناخته شده " بيماری پيوند عليه ميزبان "  

( GVHD = Graft versus host disease ) می باشد ، که گاهی بوقوع می پيوندد . GVHD هنگامی اتقاق می افتد که گلبولهای سفيد مغز استخوان فرد دهنده پيوند سلولهای بدن بيمار را بعنوان جسم خارجی تلقی کرده و به آنها حمله می کنند . GVHD عموما با داروهای استروئيد و ساير داروهای تضعيف کننده سيستم ايمنی قابل درمان است . هم اکنون مطالعات زيادی برای يافتن راهی جهت پيشگيری از وقوع GVHD در حال انجام است .

از آنجا که احتمال وقوع و شدت عوارض بانوع درمان بيمار بستگی دارد بايد فرد در صورت بروز مشکل با پزشک خود مشورت نمايد . 

پيوند مغز استخوان آره يا نه ؟!

با همه اين تفاسير پيوند مغز استخوان به نفع تالاسمي هاست يا به خاطر بالا بودن ريسكش به ضرر ماست؟!!!...

نظر بسياري از پزشكها از جمله آقاي دكتر تمدني كه فوق تخصص خون ميباشند اينه كه درصد موفقيت پيوند براي هر بيماري متفاوته و بستگي به توان خود بيمار و شرايط پزشكي اون بيمار داره از جمله ميزان آهن مشكلات قلبي بيمار و... كه هرچه كمتر باشد به نفع پيوند مغز استخوان ميباشد.

من فكر ميكنم كه هر انجام هر كار بزرگي مثل پيوند مغز استخوان علاوه بر لازم داشتن شرايط باليني خوب به كمي ريسك و دل به دريا زدن و يا بهتره بگم دل رو به صاحبش سپردن داره. كه خوشبختانه مائده ي شجاع ما اين كارو كرده و من مطمئنم با شجاعت و ايماني كه داره حتما از بخش پيوند مغز استخوان با پيروزي مرخص خواهد شد.

هر شب براي سلامتي مائده عزيز و همه ي مائده هاي شجاع ديگه كه توي بخشهاي پيوند بستري هستن دعا ميكنم و همه ي شما دوستان خوبم رو هم دعوت ميكنم كه براي اون پرستوهاي اميدوار دعا كنيد.

از آنجائيکه تنها مقدار کمی از مغز استخوان برداشته می شود معمولا هيچ خطر جدی برای فرد دهنده وجود ندارد ، مهمترين خطر برای فرد دهنده استفاده از بيهوشی در طی عمل می باشد ، در طی چند هفته بدن فرد دهنده مغز استخوان برداشته شده را جايگزين می کند . ناحيه ای که مغز استخوان از آن برداشته شده است ممکن است برای چند روز زخم شده همچنين ممکن است فرد احساس خستگی کند  . زمان بهبودی در افراد مختلف ، متفاوت است ، برخی افراد در طی 2 تا 3 روز بحالت عادی باز می گردند و در بعضی ديگر اين زمان به 3 تا 4 هفته می رسد 

چگونه فرد گيرنده مغز استخوان را در طی پيوند دريافت می کند ؟

بعد از شروع درمان با دوزهای بالای داروهای ضد سرطان و يا پرتو درمانی ، بيمار مغز استخوان  را از طريق یک کاتتر وريدی ( لوله ای انعطاف پذير که در داخل يک وريد بزرگ در گردن يا سينه قرار می گيرد ) در يافت می کند . اين مرحله از پيوند را  " فرايند رهايش و نجات بخشی " می نامند ( rescue process)